Dokuzuncu yüzyılda yetişmiş, eliptik eğimi ilk defa tespit eden büyük Müslüman astronomi ve matematik alimi. İsmi Ahmed bin Muhammed bin Kesir el Fergani olup, künyesi Ebü'l Abbas'tır. Bati bilim dünyasında Alfraganus adıyla tanınır. Fergana'da bulunan ünlü bir Türk kabilesine mensuptur. Dokuzuncu asır başların­da dünyaya geldiği, 861 senesinde hayatta olduğu ve bu tarihten kısa bir süre sonra öldüğü kabul edilmektedir.

İlim tahsilini, zamanın kültür merkezi olan   Fergana'da yaptı. Sonra o devirde İslam aleminin ilim merkezi olan Bağdat'a gitti. Kısa sü­rede kendini tanıtan Fergani, astronomi ve ma­tematik konusunda kendisini kabul ettirdi. Abba­si halifeleri Me'mun, El-Mu'tasım, El- Vasık ve El-Mütevekkil devirlerinde önemli ilmi araştır­malar yaptı ve birçok eser yazdı. Halife Mütevekkil, konusunda söz sahibi olan Fergani'yi 861 se­nesinde, Nil kıyısında yapılan ölçüm işlerine ne­zaret etmesi için Mısır'a gönderdi. Fergani, astronomi, matematik, coğrafya ve mekanik sahalarında çalışmalar yaptı. Bunlar arasında, ast­ronomiye daha çok ağırlık verdi. İlmi çalış­malarında deneye dayanan inceleme ve araştır ­yaptı. Gök cisimlerinin hareketleriyle uğ­raştı. Batlemyüscü astronomiyi ilk defa tenkit edenler arasında yer aldı. Gök cisimlerinin, Batlemyüs ve izindekilerinin iddia ettiği gibi akıl dışı bazı ruhi cisimler olduğunu kabul etmedi. Onların aklı, katı, homosentrik ve eksantrik daireler ­şeklinde hareketlere sahip olduklarını ispatla­dı. Kainatın ve gezegenlerin hacim ve büyüklük­leri ile birbirlerine uzaklıklarını inceledi. Yaptığı araştırmalar, Kopernik'e kadar batı astronomi­sinde değişmez ölçüler olarak kabul edilerek asır­larca kullanıldı. Fergani, güneşin yarıçapının uzun­luğunun 3250 Arap mili olduğunu söyledi. Bu 6.410.000 metre ve 3990 İngiliz miline eşittir.

Fergani, güneşin de kendine göre hareketli olduğunu, ilim tarihinde ilk defa keşfeden alimdir. Kendi devrine kadar gök cisimlerinin hareketi bi­liniyordu. Ancak güneşin de bir yörüngesi bulun­duğunu, kendi etrafında batıdan doğuya doğru döndüğünü ilk defa Fergani tespit etti. Ayrıca 41 sene devam eden astronomi incelemelerinde en­lemler arasındaki mesafeyi de hesapladı.

Fergani, güneş tutulmasını önceden tespit eden bir usul de buldu. Bu usulle 842 senesinde bir güneş tutulması olacağını önceden tespit etti ve o gün bu ko­nuda rasatlarda bulunup incelemeler yaptı. Dünyanın yuvarlak olduğu konusunda yeni deliller gösterdi.

Ahmet Fergani, zamanında İslam aleminde ha­sib, yani matematikçi olarak da tanınmıştı. Bilindi­ği gibi astronomi çalışmaları matematiğe dayan­maktadır. Eserlerinden, bu alanda da söz sahibi ol­duğu görülmektedir. Fergani'nin derin bilgiye sahip olduğu diğer bir saha da coğrafyadır. Matematiki coğrafya alanında çalışmalar yaptı. Bu saha o devir­de astronominin bir dalı sayılıyordu. Fizik ve meka­nik konusunda da Fergani'nin çalışmaları vardır. Çizimini kendi hazırladığı ve yapımına nezaret et­tiği Nil Nehri sularının hızını ve seviyesini ölçen Mikyas-ül-Cedid adlı bir alet yaptı.

Ahmed Fergani, halife El-Me'mun'dan başlayarak El-Mütevekkil zamanına kadar El-Cezire'de yaptığı araştırmalar, yazdığı eserler ve bulduğu öl­çüm aletleriyle zamanın önde gelen alimleri arasın­da yer aldı. Onun astronomi, matematik, coğrafya ve mekanik sahasındaki çalışmaları bu ilim dalları­nın gelişmesine önemli ölçüde yardımcı oldu. On­ların temellerini güçlendirdi ve yeni gelişmelere yol açtı. Daha sonraki devirlerde aynı konularla il­gilenen alimler, Ferganı'nin eserlerinden istifade ettiler. Fergani'nin tesirleri o devirdeki bütün Tür­kistanlı alimlerin üzerinde görülmektedir.

Fergani'nin tesiri, Avrupalı bilginler üzerinde de görülmektedir. Latince’ye tercüme edilen eser­leri, asırlarca Avrupa üniversitelerinde okutuldu. Hazırladığı zıcler, Fransız matematikçisi D. Alem­bert ve Laplance'nin en çok faydalandığı eserler arasında yer aldı.

Fergani'nin astronomi ile ilgili eserlerinden altısı günümüze kadar ulaşabilmiştir. Bu eserlerin en önemlisi Cevamiu ilm-in Nücum vel-Hareket­-is-Semaviyye'dir. Gök cisimlerinin hareketiyle ilgili bir astronomi kitabı olan bu eserin yazma nüs­hası Oxfort, Paris, Kahire ve Amerika'da Pirince­ton Üniversitesi Kütüphanesinde bulunmaktadır.

Diğer eserleri şunlardır:

1) Usulü ilm-in-Nücum: Yıldızlarla ilgili bir eserdir.

2) EI-Medhal ila ilm-i Hey'et-il-Ef­lak,

3) Kitab-ül-Füsul-is-Selasin,

4) Astronominin Unsurları,

5) El-Kamil fil-Usturlab,

6) Fi San’at-il-Usturlab.