İki Avrupa Uzay Ajansı(ESA) gözlemevi güçlerini birleştirerek Andromeda Gökadası’nı yeni bir bakış açısıyla bizlere sundu. ESA’nın Herschel Uzay Teleskopu’nun kızılötesi dalga boylarında yıldız oluşumunu gösteren görüntüleriyle XMM-Newton X-ışını uydusunun ölen yıldızları gösteren görüntüleri birleştirildi.
Kızıl ötesi ve x-ışınlarını yeryüzünden görüntülemek olanaksız. Bu dalga boyları Dünya’nın atmosferi tarafından emiliyor. Yıldızlardan yeryüzüne erişen ışınlardan hikâyelerinin ancak yarısını öğrenebiliriz. Gözle görülen bu dalga boyları erişkin yıldızlara aittir. Genç yıldızları görebilmek için kızılötesini ve ölmekte olan yıldızları görebilmek için x-ışınlarını görebilen gözlere ihtiyaç vardır.
2010’un son günlerinde ESA’nın iki teleskopu, Herschel Uzay Teleskopu ve XMM-Newton, bize en yakın spiral gökada Andromeda’ya çevrildi. Elde edilen kızılötesi görüntüler şimdiye kadarki görüntülerin en detaylı olanları. Herschel’in gördüğü soğuk toz ve gaz bulutları yıldızların oluştuğu yerler. Bu bulutlarda yeni oluşan yıldızların olduğu tozlu kozalar var, her bir yıldız çekim gücüyle kendini toparlayarak yüz milyonlarca yıl devam edecek bir süreci başlatıyor. Yıldız gerekliği yoğunluğa ulaştığında, gözle görülebilir dalga boylarında parlamaya başlıyor, doğduğu buluttan çıkıyor ve sıradan teleskoplarla görülebilir hale geliyor.
XMM-Newton, Andromeda’dan gelen yüzlerce x-ışını kaynağını gösteriyor, bunların pek çoğu gökadanın merkezine yakın. Kimisi patlayan yıldızlardan geriye kalan şok dalgalarını ve kalıntıları gösterirken kimisi de birbirinin çekim gücüne ölümüne kapılan yıldız çiftlerini gösteriyor. Bu çiftlerde, zaten ölü olan yıldız henüz yaşamakta olan yol arkadaşından gaz çekiyor. Uzayda sürüklenen bu gaz ısınarak x-ışınları yayıyor. Yaşamakta olan yıldız eninde sonunda tükenecek, daha yoğun ve çekim gücü daha fazla olan yol arkadaşı kütlesinin çoğunu çekip alacak.
Spiral şekilli pek çok gökada var ancak Andromeda’yı ilginç kılan merkezini çevreleyen 75,000 ışık yılı büyüklüğündeki toz halkası. Kimi astronomlar bu halkanın başka bir gökadayla yakın zamanda gerçekleşen bir çarpışmanın izleri olduğunu iddia ediyor. Herschel’in sunduğu yeni görüntüler, en az beş benzer halkanın göründüğü daha da karmaşık ayrıntılar sunuyor.
Kaynak: http://www.physorg.com/news/2011-01-andromeda.html Görseller: kızılötesi: ESA/Herschel/PACS/SPIRE/J. Fritz, U. Gent; X-ışını: ESA/XMM-Newton/EPIC/W. Pietsch, MPE; optik: R. Gendler